Carl Heinrich Schottelius (1795 – 1882)

Carl Schottelius urodził się około 1795 roku w Clausthal nieopodal Brunszwiku. To niewielkie miasteczko położone w Górach Harz (Oberharz), które prawa miejskie uzyskało w roku 1554, a swój rozwój zawdzięcza, istniejącym tam od XVI wieku, kopalniom rud metali. Wszystko wskazuje na to, że ojciec Johann Friedrich Wilhelm Schottelius, z zawodu mistrz zmianowy (Schichtmeister) i mistrz kreślarski (Zeichenmeister), pracował w miejscowych kopalniach i był autorem wielu rysunków przedstawiających maszyny i urządzenia techniczne. Matka Charlotte z domu Witner pochodziła także z Clausthal. Można domniemywać, że młody Carl Schottelius uczył się zawodu w miejscowej, istniejącej od 1775 roku Szkole Górniczej.

Nie znamy dokładnej daty przybycia Schottelusa na Śląsk. Z pewnością stało się to przed 1820, gdyż około tego roku Carl Schottelius ożenił się z Sophie, młodszą córką wybitnego budowniczego maszyn parowych Augusta Holzhausena. Jego szwagrem, mężem starszej córki Holzhausena Henrietty, był wybitny modelarz gliwickiej huty Louis Bayerhaus (1790-1853).  Schotteliusowie mieli co najmniej dwóch synów: Wilhelma, wcześnie zmarłego i Carla, który przejął po ojcu firmę „Maschinenfabrik von C.Schottelius”. Rodzina Schotteliusów w latach 1832-1833 z pewnością mieszkała w gliwickiej dzielnicy hutniczej. Potwierdza to zapis o śmierci ich syna Wilhelma (15.X.1832-4.VI. 1833) w „Der Oberschlesische Wanderer”. U schyłku życia z całą pewnością zamieszkiwali w Gliwicach przy ulicy Kronprinzenstrasse (dzisiejsza Jagiellońska), pod numerem 11.

Około roku 1822 powierzono mistrzowi maszynowemu (Maschinenmeister) Schotteliusowi budowę i prowadzenie warsztatów maszynowych (Agrokultur:Maschinen:Werkstatt) w Pruskiej Królewskiej Hucie Malapane w Ozimku. W roku 1824 budynki nadawały się do rozpoczęcia produkcji. Przyjął on do kształcenia licznych synów hutników ozimeckich. Zatrudnieni wcześniej fachowcy z terenu Niemiec, nie tylko byli zbyt drogą siłą roboczą, ale także ich umiejętności pozostawiały wiele do życzenia. Rozwiązanie problemu, przez przyjęcie do nauki zawodu młodych ludzi, okazało się bardzo trafnym. Już po krótkim czasie pracownicy tego zakładu wsławili się wieloma nowatorskimi rozwiązaniami technicznymi. Niespełna 2 lata po uruchomieniu warsztatów w roku 1825, produkty w postaci tokarek, młynów rozdrabniających, imadeł i innych urządzeń, zdobyły wyróżnienie na Wrocławskiej Wystawie Przemysłowej. Królewska Huta Malapane w Ozimku zawdzięcza Schoteliusowi rozwinięcie produkcji coraz bardziej skomplikowanych i wydajnych maszyn parowych. Mimo przeniesienia ich produkcji do Gliwic, w pierwszej połowie XIX wieku, Huta w Ozimku pozostała ważnym ośrodkiem przemysłu maszynowego na Śląsku.

Największym jednak przedsięwzięciem i dowodem umiejętności mistrza (Königliche Werkmeister) Schottelius’a i jego uczniów był, zaprojektowany przez niego i w całości wykonany w Hucie w Ozimku, łańcuchowy most wiszący, oddany do użytku 12 września 1827 roku. W roku 1824, w związku ze zmianą stosunków wodnych na rzece Małą Panew, zaistniała konieczność budowy nowoczesnej zapory, w celu zapewnienia hucie odpowiedniej ilości wody do napędu urządzeń. Inwestycja ta objęła również budowę nowego mostu na drodze hrabiego Renarda ( Graff Renard Straße), prowadzącej z Opola do Dobrodzienia, przez teren huty. Konstrukcja mostowa Schotteliusa przetrwała do dnia dzisiejszego, jako właściwie jedyny tego typu zabytek na świecie (wiszący, łańcuchowy most drogowy, w całości wykonany z żelaza).

W marcu 1841 roku Senat Wolnego Miasta Kraków zdecydował o budowie stałego mostu na Wiśle , mającego zastąpić most pływający (pontonowy). Rozpoczęcie budowy tego drewnianego mostu, wspartego na kamiennych filarach, przedłużało się jednak z powodu zmian wartości pieniądza. Kiedy władze austriackie powierzyły w końcu to zadanie inżynierowi budowy mostów Tomaszowi Kutschera, zawarł on 23 maja 1842 roku umowę na dostawę czterokonnej maszyny parowej z pruskim, królewskim inżynierem maszynowym Carlem Schotteliusem. Maszyna parowa miała być wykorzystana do wbijania pali w dno rzeki. Ostatecznie przeprawę, którą nazwano Mostem Podgórskim, gdyż łączyła krakowski Kazimierz z Podgórzem, wybudowano w latach 1844-1850. Most ten, który nazywano także Mostem Cesarza Franciszka Józefa I, przetrwał do 1925 roku, kiedy został rozebrany. Zresztą o Schotteliusie jako o budowniczym maszyn parowych dowiadujemy się z licznych wykazów wytwórców tych urządzeń i wielu publikacji.  Najwcześniejszy tego typu zapis pochodzi z roku 1814 (?) ( Maschinenbauer. Reg.-Bez. Oppeln). W latach 20-tych XIX wieku pisze się o Schotteliusie, jako o śląskim budowniczym maszyn parowych.

W chwili śmierci Carl Schottelius, tytułowany jako królewski inspektor maszynowy w stanie spoczynku (Königliche Maschinen-Inspector a. D.), był właścicielem własnej fabryki „Maschinenfabrik von C. Schottelius”, mieszczącej się w Gliwicach, prawdopodobnie pod tym samym adresem co miejsce zamieszkania Kronprinzenstr. 11. Fabrykę po śmierci ojca przejął noszący to samo imię syn Carl Schottelius.

Schottelius zmarł 7.01.1882 w Gliwicach na zapalenie płuc. Został pochowany na cmentarzy zasłużonych hutników w Gliwicach.

 

JTJ